Welkome stukken roest

Sinds ik me bezig houd met de WO2 geschiedenis van de Betuwe, ben ik op zoek naar fotomateriaal en tastbaar bewijs die hiermee te maken hebben. Specifiek zoek ik foto’s van het vliegveldje in Slijk-Ewijk, de uitkijkpost bij de Hoge Brug en van Amerikaanse Militairen tijdens en na Market Garden. Maar waar vind je die? Waar moet je zoeken of wie weet hier meer van? Kennis en gegevens haal je uit boeken en bijvoorbeeld uit het archief van een Historische vereniging. Wat er verder in de boeken staat gaat maar summier over onze dorpen. Op een enkel hoogtepunt of bijzondere gebeurtenis na wordt je hier niet veel wijzer van. Maar als je alle verhalen moet geloven heeft zich hier toch het e.e.a. plaatsgevonden, zijn hier honderden manschappen gehuisvest geweest, heeft alles vol gestaan met tanks, artillerie en tentenkampen. Maar hier staat niets van vermeld in al het naslagwerk en is het zoeken naar bewijs lastig. Daarom zoek je contacten en doe je oproepen in dagbladen en ga zo maar door, in de hoop dat er iemand reageert.

En gelukkig reageert er wel eens iemand. Zo heb ik contact gekregen met Stef Spaan uit Grave. Deze heeft destijds gewoond in het veld langs de Slijk-Ewijksestraat in Valburg (thans Reethsestraat) Hij heeft eens omschreven wat hij zoal heeft meegemaakt tijdens WO2. Bijvoorbeeld dat hij eens meegevlogen heeft met een vliegtuigje van de geallieerden en dat bij hen in de boomgaard militairen (Amerikanen) zaten ingekwartierd. Maar foto’s heeft hij niet. Op internet vind je ook wel eens wat. Zo zijn er rapporten bekend van Engelse Medische posten in Valburg, met coördinaten dus de locaties zijn redelijk traceerbaar, maar er is nog steeds geen tastbaar bewijs.

Ook zijn er verhalen bekend van burgers uit de buurt die in zo’n militair hospitaal gelegen hebben. Derk van Rien is er aan zijn been geholpen, mevrouw Hage is hier geholpen en zo zullen er nog meer zijn. Maar nog steeds geen bewijs.

Ook is er een lijst met alle Amerikaanse slachtoffers in de Betuwe. Deze heb ik van mensen van de Stichting Never Forget Them, zij organiseren herdenkingen bij monumenten in de Betuwe. Op deze lijst staan o.a. twee Amerikanen die omgekomen zijn in Valburg.

Je kennissenkring op dit gebied wordt ondertussen steeds groter of je komt bekenden tegen waarvan je van elkaar niet wist dat je dezelfde interesses hebt of elkanders interesse niet eerder kende. Zo liep ik Ton Timmer tegen het lijf tijdens een lezing. “Wat doe jij hier?” en van het een komt het ander. Ton, bij ieder wel bekend als ‘die’ fotograaf, stuurde me een paar foto’s waar ik misschien wat aan had. En warempel, daar zijn ze…

Een foto van een Amerikaans Hospitaal in een veld met op de achtergrond een woonhuis met een rond raam boven in de topgevel, die moet te traceren zijn en lijkt op het huis van (voorheen) Spijers aan de Slijk Ewijksestraat. Direct er naartoe gereden, verdorrie, geen rond raam. Toch maar eens naar de achterkant gaan kijken en dan zie je het, exact als op de foto de bewuste gevel. Dan krijg je wel even een heel apart gevoel en kun je bijna niet geloven dat dit waar is.

Foto 1: Militair (Amerikaans) Hospitaal in Valburg met op achtergrond huis Spijers

Foto 01
Hierna direct contact opgenomen met de heer Spaan met de mededeling voor hem interessante foto’s te hebben, een afspraak direct gemaakt en op een mooie zondagochtend kwam hij hier op aan. Vanaf de straatkant samen met hem (en zijn hondje) de foto eens bekeken en direct het veld in gegaan om de exacte locatie van het hospitaal te bepalen. Stef concludeerde dat de foto vanuit de plek was genomen waar in die tijd hun huis had gestaan. “Hoe zag dat huis eruit dan?”, vroeg ik hierop. “Nou, zo en zo met een schuur ernaast, maar hier heb ik geen foto van!”.

Hierop hem een tweede foto laten zien, waarschijnlijk genomen in tegengestelde richting dan de andere. Weer tenten en ook hier is op de achtergrond bebouwing te zien. Deze werd door Stef direct herkend als hun oude woonhuis. En hier werd hij op zijn beurt weer stil van. Een oude kaart erbij waar het huis nog op aangegeven staat en het moet en kan niet anders dat dit het huis ook daadwerkelijk is. Prachtig wat zo’n foto kan betekenen.

Foto 2: foto in andere richting met op achtergrond huis Spaan

Foto 02
Dan ga je verder zoeken. Waartoe behoorde dit hospitaal en wie zijn deze militairen. Hiervoor contact opgenomen met Mark Bando. Dit is een historicus in Amerika die zich specialiseert op de 101st Airborne, de betreffende Divisie welke zich in de Betuwe bevond tijdens Market Garden. Hij kon geen nadere info verstrekken maar tipte om eens te gaan speuren naar medische verslagen of rapporten. Dit bracht me op het idee om de slachtofferlijst nog eens goed te bekijken, misschien staat hier meer info op. En ja hoor, de compagnie waartoe de twee omgekomen militairen behoorden waren hetzelfde. Dit betekent haast dat deze samen zijn omgekomen en verhalen gaan de rondte dat er granaten zijn gevallen op een hospitaal en dat er slachtoffers zijn gevallen. De twee namen en de sterfdatum en het verhaal van een granaataanval doorgespeeld naar Mark Bando. Deze reageerde verheugd. Hij heeft weer een foto van twee maten die ergens in de Betuwe samen moeten zijn omgekomen waarvan er een medisch was. In twee van zijn boeken doet hij een oproep bij deze foto met de vraag wie dit zijn. En nu komt zo’n hobbyist ineens met het antwoord. E.e.a. is na te zien op de site van Mark “trigger time”. Mooi hoe zoiets kan lopen.

Foto 3: foto in trigger time

Foto 03
De twee militairen zijn waarschijnlijk Joaquin Hernandez en Edwin J. Prezikowski. Joaquin en Edwin behoorden tot het 506e parachute regiment. Deze had eind november als taak een gedeelte van de dijk bij Heteren en Driel te bewaken. Het hoofdkwartier van de 506e bevond zich op Landgoed Schoonderlogt net buiten Valburg. Het is heel verklaarbaar dat het bijbehorend hospitaal zich iets teruggetrokken bevond en dus net aan de andere kant van het dorp.

Joaquin en Edwin zijn omgekomen op maandag 20 november 1944 en liggen begraven respectievelijk op Margraten en in Amerika. Saillant detail is dat de Amerikanen eind november zijn vertrokken uit Nederland. Beide behoren hierdoor tot de laatste slachtoffers van de in totaal bijna 900 in Nederland tijdens WO2 omgekomen Amerikanen van de 101ste Divisie. Beiden heren zijn niet ouder geworden dan 21 jaar jong.

Foto 4: Margraten

Foto 04
Bijzonder wat je allemaal aan gegevens bij elkaar kunt vinden, voor mij bijna een afgerond verhaal. Maar één ding ontbreekt nog, het tastbare bewijs.
Het toeval wil dat de boomkweker, welke een gedeelte van het terrein had beplant, het veld ging bewerken en egaliseren. En wat schetst de verbazing. Tijdens deze werkzaamheden zijn restanten van het bivak naar boven gekomen. Een aantal lege munitiekisten waren tussen de machines gekomen en door de loonwerker aan de rand van het veld verzameld. Mooi zijn ze niet meer en eigenlijk niet meer dan lelijke stukken roest. Maar samen met het verhaal er achter en als tastbaar bewijs hiervan zijn dit wel hele welkome stukken roest.

Foto 5: welkome stukken roest

Foto 05